Toksikologik tahlil laboratoriyasi

1.   Statsionar va signal dalalarida kuzatuv utkazish uchun tayyorgarlik ishlari:

• Belgilangan statsionar va signal dalalarda kuzatuv ishlari olib boriladigan xududlarni aniqlash (tuman qishloq xujaligi boshqarmalari bilan birgalikda);
• Aniqlangan xududlarda kuzatuv ishlarini olib borish uchun yo‘l marshrutlarini  chizish;
• Namunalar olish uchun kerakli ish yuritish buyumlari (kans.tovarlar) va asbop-anjomlarni tayyorlash (belkuraklar, 4 ta yogoch qoziqlar, 20m li ulchov lentasi, klyonka (2x2m), namuna olish uchun xaltalar (klyonkali yoki qalin matodan  tikilgan), ruchka, yorliqlar, dala kayd kilish jurnali, namuna olish dalolatnomalari, tarozi)
• Namunalarni tahlildan o‘tkazish uchun kerakli kimyoviy reaktivlar, standart namunalar, laborator posudalar ruyxatini tuzish va xarid kilish.

2.   Namuna olish tartibi:

(“Pestitsidlarning eng mayda miqdorlarini aniqlashda qishloq xo‘jalik, oziq ovqat maxsulotlaridan va atrof-muxit ob’ektlaridan namunalar olinishining yagona usullari” (Moskva, 1980y) va O‘rta Osiyo sharoitlarida tuproq va o‘simliklarning pestitsidlar bilan zararlanishini nazorat qilish buyicha vaqtinchalik metodik qullanmalar” (Toshkent, 1988y) asosida namunalar olinadi).

• Namunalar yilning ikki mavsumida bahorda ekin ishlari boshlanmasdan oldin va ko‘zda ekinlar to‘liq pishib yetilgandan so‘ng olinadi. O‘simlik namunalari usha joydan tuproq bilan birga olinadi.
• Tuproq namunalari belgilangan statsionar dalalaridan 2 ga maydondan 15 ta joyidan tuproq namunalar olinib, ulardan bitta yig‘ma tuproq namunasi olinadi (umumiy og‘irligi ~0.5 kg atrofida). Tuproq 0-30 sm qatlamdan olinadi. Namunalar diagonal yeki konvert usulida olinadi. 
• Bundan tashkari statsional dalalar atrofida signal dalalar belgilanadi. Bunda statsionar dalalar atrofida joylashgan kamida 5 ta maydondan tuprok namunalari olinib tekshirilib boriladi, agarda signal dalalarining bittasida pestitsidlar bilan ifloslanish darajasi ruxsat etilgan me’yordan oshsa, usha joyni nazoratga olinadi va 5 yil davomida kuzatuv ishlari olib boriladi.
• Olingan namunalar qoplarga joylanadi, raqamlanadi va dala jurnaliga qayd qilinadi.
• O‘simliklardan namuna kuz paytida to‘liq pishib yetilgan davrda tuproq bilan birga olinadi. O‘simlik turiga qarab barcha o‘simlik yoki diagonal bo‘ylab teng bir qismi olinadi, ya’niy 2 ga maydondan o‘rtacha 10 ta o‘simlik olinib undan o‘rtacha 0,5 kg atrofida namunalar olinadi. 

3.   Keltirilgan namunalarni tahlilga tayyorlash:

• Namunalar kog‘ozga yeyilib katta bulaklari maydalanadi, tuproqdagi turli aralashmalardan - o‘simlik ildizlari va boshqalardan tozalanadi. Qog‘ozga belgi quyiladi va quruq xavo xolatiga kelguncha salqin soya joyda quritiladi. So‘ng havonchada maydalanib 1.0mmli elaklardan o‘tkaziladi va yorliqli xaltalarga solinadi. O‘simlik namunali xam salqin joyda quritilib melnitsada maydalanadi.

4.   Tahlil o‘tkazish tartibi :

  Tahlil uchun zarur laboratoriya jihozlari, kimyoviy reaktivlar, standart namunalar va laborator posudalar:

·         Gazli xromatograf EZD detektori bilan

·         Rotatsion bug‘lantirgich

·         Suvli banya

·         Sentrifuga

·         Rotator

·         Yuqori aniqlikdagi tarozi

·         Petroleyniy efir, (qaynash temperaturasi40°S-60°S.)

·         Aseton.

·         n-Geksan.

·         Dietiloviy efir.

·         Suvsiz sulfat natriy, (6 soat davomida mufel pechida (550±20)°S ta quritilgan bulishi kerak va qattik jich yopilgan idishja saqlanishi kerak)

·         Alyumiyniy oksidi

·         Silikagel

·         Standart namunalar (α-, β-, γ- GXSG, DDT, DDE, DDD)

·          va normativ xujjatlar asosida laborator posudalar.

Tuproq namunalarida tahlil o‘tkazish tartibi “O‘rta Osiyo sharoitlarida tuproq va o‘simliklarning pestitsidlar bilan zararlanishini nazorat qilish bo'yicha vaqtinchalik metodik qo'llanmalar” (Toshkent, 1988y) hamda GOST R 53217-2008 (01.01.2022 gacha, uning o‘rniga GOST ISO 10382-2020) asosida bajariladi (ekstraksiya, konsentrlash, quritish va xromatografga junatish)

5.   Tahlil o‘tkazish jarayonida texnika xavfsizligi qoidalari:

·         Namunalarni tahlilga tayyorlash jarayoni ventilatsiyasi yaxshi, surish shkafining ichida qilinishi kerak.

·         Rezina fartuklar, bir martalik meditsina qo‘lkoplari, laborator ximoya ko‘zoynaklari bilan taminlangan bo‘lishi kerak.

6.   Olingan xromatografik chizmalar asosida xulosalar olinadi va xulosalarni qayd qilish jurnaliga kiritiladi. Xar bir namunada ikkita parallel taxlil ishlari olib boriladi. Olingan ko‘rsatgichlar SanPiN RUz 0366-19 “Gigienicheskie trebovaniya k bezopasnosti pishevoy produksii” (Toshkent, 2019y) va SanPiN RUz 0191-05 “Sanitarno predelno dopustimыe konsentratsii (PDK) i orientirovochno dopustimыe konsentratsii (ODK) ekzogennix vrednix veshestv v pochve” normativ xujjatlari asosida xisoblanadi. Olingan xulosalar asosida xlororganik pestitsidlar bilan ifloslanish darajalari aniqlanib xisobotlar tayyorlanadi va ifloslanish xaritalari chiziladi.

7.   Xulosalar asosida maydonlarda aniqlangan zararlanish xolatlarini kamaytirish borasida takliflar berish.