Тuproq tahlili laboratoriyasi

Ilmiy tadqiqotlar natijalariga ko‘ra mineral o‘g‘itlardan doimiy foydalangan holda qishloq xo‘jalik ekinlari yetishtiriladigan maydonlarda har 4 yilda bir marotaba tuproq agrokimyo izlanish ishlari bajarilib, agrokimyoviy xaritanomalar ishlab chiqilishi belgilangan.

Agrokimyoviy xaritanoma sug‘oriladigan ekin yerlari tuproqlarining qishloq xo‘jalik ekinlari uchun zarur bo‘lgan ozuqa moddalari (harakatchan fosfor, almashuvchan kaliy, gumus (chirindi)) bilan ta’minlanganlik holatini belgilovchi hujjat hisoblanadi.

Agrokimyoviy xaritanoma talabi asosida har bir kontur kesimida ekiladigan qishloq xo‘jalik ekinlari uchun mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan ilmiy talab ishlab chiqiladi va shu asosida mineral o‘g‘itlardan har bir konturning tuproq holatiga ko‘ra tabaqalashtirib (differensial) foydalaniladi. 

Agrokimyoviy xaritanoma talabi buzilishi yoki umuman unga amal qilinmasligi oqibatida o‘simlik tomonidan tuproqdagi oziqa moddalari olib chiqib ketilishi va ularni o‘rni qoplanmasligi (yoki keragidan ortiq mineral o‘g‘itlar kiritilishi) natijasida tuproq holati yomonlashib, ekinlar hosildorligi kamayib boradi, ekologik vaziyat buziladi. 

Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda kelgusi yilda jami sug‘oriladigan yerlarining 25 foizidan kam bo‘lmagan maydonlarida (aniq tumanlar kesimida) tuproq agrokimyo izlanish ishlari va agrokimyoviy xaritanomalar tayyorlashni tashkil qilish to‘g‘risida har yili dekabr oyida Qoraqalpog‘iston Respublkasi Vazirlar Kengashi va  viloyatlar hokimlarini qarorlari qabul qilinadi.

Tuman bo‘yicha tuproq agrokimyo izlanishlar yakunida jami sug‘oriladigan yerlar tuproqlarining oziqa moddalari bilan ta’minlanganlik darajasiga muvofiq mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan ilmiy asoslangan talab ishlab chiqiladi. Shu asosida viloyat va Respublika bo‘yicha qishloq xo‘jalik ekin turlariga muvofiq mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan ilmiy talab shakllantiriladi.

Agrokimyoviy xaritanoma ishlab chiqish:

• talabnomaga muvofiq agrokimyoviy tahlil o‘tkaziladigan ekin yerlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar (qishloq xo‘jalik xaritasi, ekin yerlari maydonlari to‘g‘risida ma’lumotlar) umumlashtiriladi.
• agrokimyogar mutaxassislar tomonidan dalaga chiqib ekin maydonlari rekognassirovkasi (dalani joylashuvini o‘rganish) qilinib, yer chizmasiga elementar (tuproq namunalari olinadigan) maydonchalarni joylashtirish, ekin turlari chegarasini ajratish ishlari amalga oshiriladi va tuproq namunalari olish uchun yetarli miqdorda xaltachalar tayyorlanadi.
• Tuproq agrokimyo izlanish ishlarini bajarish hamda agrokimyoviy xaritanoma tayyorlashda qishloq xo‘jalik korxonasining jami sug‘oriladigan yerlaridan tuproq namunalari olinadi.
• Tuproq namunalari diagonal, yo‘nalish va konvert usullarida olinadi, mutaxassis tomonidan kontur joylashuvi va dala sharoitdan kelib chiqqan holda namunalar olish usuli tanlanadi.
• Tuproq namunasi olishda yer maydonlari o‘rtacha 5 gektardan bo‘lakchalarga bo‘linib, shartli bo‘lingan 5 gektarlik katakchalardan tuproq haydov qatlamidan (0-30 sm) 5 ta namunalar olinib, aralash namuna tayyorlanadi.
• Aralash namuna tayyorlashda 5 gektardan olingan aloxida 5 ta tuproq namunasi polietilen plyonka ustida yaxshilab aralashtirilib tekis yoyiladi va katakchalarga bo‘linib har bir katakchadan o‘rtacha 50 gramm miqdorida tuproq olinib aralash namuna tayyorlanadi va xaltachalarga solinib tegishli raqam bilan raqamlanadi.
  Yerlarni ekishga tayyorlash jarayonida, ekish bilan birga yoki oziqlantirish mavsumida mineral o‘g‘itlar qo‘llanilgan xolatda ushbu dalalardan tuproq namunalari olish ishlari darhol to‘xtatiladi va 25-30 kun o‘tib mineral o‘g‘itlar o‘simlik tomonidan o‘zlashtirilgandan so‘ng tuproq namunalari olish mumkin.
• tuproq agrokimyo izlanish ishlari natijalarini jamlash hamda fermer xo‘jaligi va boshqa qishloq xo‘jalik korxonasi sug‘oriladigan yerlari bo‘yicha agrokimyoviy xaritanomalari ishlab chiqishda xatoliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun tuproq aralash namunalarini raqamlashda ketma-ketlik saqlanishi shart, masalan fermer xo‘jaligi nomi yozilib, aralash namunalar tartib raqami 1-2-3... o‘sib boruvchi raqamlar bilan raqamlanadi, ushbu ma’lumotlar dala daftarida qayd etib boriladi.
• har bir fermer xo‘jaligi va boshqa qishloq xo‘jalik korxonalari sug‘oriladigan yerlaridan olingan tuproq aralash namunalari agrokimyo tahlil laboratoriyasiga ro‘yxat bo‘yicha topshiriladi.
• Tuproq namunasi laboratoriya jurnaliga qayd etilib, qabul qilib olingandan so‘ng o‘rnatilgan tartibda tuproqdagi o‘simlik o‘zlashtira oladigan oziqa elementlari harakatchan fosfor, almashuvchan kaliy va gumus (chirindi) miqdoriga alohida-alohida laboratoriya tahlil ishlari bajariladi.
• Laboratoriya tahlil natijalari har bir ko‘rsatkich (fosfor, kaliy, gumus) bo‘yicha tuproq namunalari hisob-kitob qilinib, tuproq tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlar agrokimyoviy xaritanoma ishlab chiqish uchun kompyuter kartografiya bo‘limiga topshiriladi.
• Kompyuter-kartografiya bo‘limi tomonidan qishloq xo‘jalik korxonasi sug‘oriladigan yer maydonlari xaritasi elektron ko‘rinishi tayyorlanib, konturlar bo‘yicha tuproqning harkatchan fosfor, almashuvchan kaliy va gumus (chirindi) bilan ta’minlanganlik holatiga muvofiq har bir element 5 ta ko‘rsatkich bo‘yicha (juda kam, kam, o‘rta, yuqori, juda yuqori) baholanib, agrokimyoviy xaritanoma ishlab chiqiladi.
• har bir kontur oziqa moddalari bilan ta’minlanganlik darajasiga muvofiq turli ranglar bilan ajratiladi va tuproqning ta’minlanganligiga ko‘ra barcha qishloq xo‘jalik ekinlari uchun mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan talab hisoblab chiqilib, jadval shaklida xaritanomaga ilova qilinadi.
  Agrokimyoviy xaritanomaga tuproqning oziqa moddalari bilan ta’minlanganligiga ko‘ra uning unumdorligini oshirish, atrof muhitni muxofaza qilish va mineral o‘g‘itlardan samarali foydalanish to‘g‘risida tavsiyanomalar kiritiladi.
• “Respublika agrokimyoviy tahlil markazi” filiallari har bir davr (100 foiz maydonda tuproq tahlillari o‘tkazilgan davr) bo‘yicha elektron ma’lumotlar bazasi yaratib, har 4 yilda tuproqlarning oziqa moddalar bilan ta’minlanganlik holatiga tegishli o‘zgartirishlar kiritib boradi va tuproqning  unumdorlik holati bo‘yicha tavsiyalar tayyorlaydi.
• Talabnomaga muvofiq “Respublika agrokimyoviy tahlil markazi” va uning filiallari tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlar qiymati (narxi) 15 foiz oldindan to‘lov asosida agrokimyoviy xaritanoma 2 nusxada ishlab chiqiladi, belgilangan tartibda bajarilgan ish dalolatnomasi, hisob-faktura va taqqoslash dalolatnomasi bilan buyurtmachiga bir nusxasini yetkazib beriladi (bir nusxasi "Respublika agrokimyoviy tahlil markazi"da saqlanadi) va qolgan 85 foiz to‘lov amalga oshiriladi.
• “Respublika agrokimyoviy tahlil markazi” va uning filiallari tomonidan tanlangan alohida maydonlarda “Agrokimyoviy xaritanomalar”da belgilangan mineral o‘g‘itlarning qo‘llanilishi muddat va me’yorlari ustidan muallifi nazoratini o‘rnatadi.